شناخت ساختار و کارکرد شبکه های مراقبت از گیاهان و تحلیل اثرات خدمات آنها از دیدگاه کشاورزان: مطالعه موردی در شهرستان زنجان

در طول تاریخ آفات گیاهی محصولات کشاورزی را مورد هجوم قرار داده اند و کاهش خسارات آنها همواره یکی از دغدغه های مهم انسان بوده است. مدیریت پایدار آفات مستلزم توانمندسازی فکری، رفتاری و اجتماعی کشاورزان و کنشگران مرتبط در نظام نوآوری مدیریت آفات کشاورزی است. تحقق این مدیریت نیاز به یک نظام مشاوره ای یا ترویج اثربخش داشته تا مسائل مربوط به بهداشت گیاهی را مورد توجه قرار دهد. شبکه های مراقبت و پیش آگاهی نمونه ای از نظام های ارائه خدمات مشاوره ای مدیریت آفات می باشند. این پژوهش با هدف شناخت ساختار و کارکرد شبکه های مراقبت از گیاهان و تحلیل اثرات خدمات آنها در مدیریت سن گندم از دیدگاه کشاورزان، با استفاده از روش شناسی ترکیبی پیمایش و مطالعه موردی در شهرستان زنجان انجام شده است. در انجام پیمایش با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای، 245 نفر کشاورز گندمکار انتخاب شده و داده ها با کمک پرسشنامه و تکنیک مصاحبه جمع آوری گردیدند. همچنین در مطالعه موردی داده ها از 12 نفر از کارشناسان شبکه های مراقبت و 8 نفر از کشاورزان کلیدی روستاها با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته گردآوری شدند. روایی ابزار کمی پژوهش توسط تیم پژوهش، مدیر سازمان حفظ نباتات و کارشناسان حفظ نباتات و شبکه های مراقبت تایید گردید و پایایی ابزار از طریق مطالعه ی اولیه و بکارگیری آزمون کرونباخ آلفا (برای سازه های مهم 70/0 تا 90/0) از 25 کشاورز بررسی شد. یافته ها نشان داد که متغیرهای ارتباط با کارشناسان شبکه های مراقبت و کسب اطلاعات مدیریت سن از آنان، ارتباط با رسانه های جمعی، کسب اطلاعات از منابع رسمی غیر از شبکه، خسارتهای گذشته کشاورزان، همچنین برخی ویژگی های فردی و سرمایه های فیزیکی کشاورزان رابطه مثبت و معناداری با افزایش دانش و اقدامات مدیریت سن در کشاورزان، کاهش خسارت آنان و تمایل به برقراری روابط جمعی در خصوص مدیریت سن در منطقه داشته است. ولی متغیرهای ارتباط با منابع غیررسمی و کسب اطلاعات مدیریت آفات از آنان رابطه منفی با شاخص های مذکور نشان می دهد. نتایج حاصل از رگرسیون بیانگر آنست که خسارتهای گذشته کشاورزان و درصد کل اراضی تحت مالکیت بطور مثبتی، ولی ارتباط با منابع غیررسمی بطور منفی تبیین کننده افزایش دانش کشاورزان در مورد مدیریت آفات هستند. مولفه های ارتباط با کارشناسان شبکه و تجربه خسارت آفات در گذشته بطور مثبت، ولی کسب اطلاعات از منابع غیررسمی بطور منفی رابطه اقدامات کنترل و مدیریت آفت سن را تببین می کنند. همچنین متغیرهای ارتباط با کارشناسان شبکه و درصد کل اراضی تحت مالکیت بطور مثبتی رابطه کاهش خسارت در مزارع را تبیین می کنند. متغیرهای خسارتهای آفات در گذشته، ارتباط با رسانه های جمعی و کل اراضی پاسخگویان نیز نقش مثبتی در افزایش اقدامات جمعی کشاورزان داشته اند. بنابراین می توان گفت فعالیت شبکه های مراقبت در بهبود دانش و اقدامات فردی و جمعی کشاورزان در خصوص مدیریت آفات و به دنبال آن کاهش خسارت آفات موثر بوده است. در راستای بهبود فعالیت های آن لازم است رسانه های میان فردی، گروهی و جمعی به طور اثربخش تری عمل نموده و از طریق پژوهشهای مشارکتی راه حل های بدیل مدیریت آفات توسعه یافته تا فنآوری های پایدارتر بکار گرفته شوند.